Zeugmanın tarihi ile ilgili bilgiler aşağıdadır. Bilgilerinize sunarız…

Zeugma tarihi bilgileri

Büyük İskender in komutanlarından Seleukos imparatorluğunun kurucusu Seleukos I.Nikator (M.Ö 312-281) Fırat ın doğu yakasında Pers asıllı karısı Apama için Apameia am Euphrat (Keskince/Tilmusa) batı yakasında ise kendi adına Seleukeia am Euphrat (Fırat üzerindeki Seleukeia) adlı iki tane kent kurmuştur. Daha sonra Zeugma adını alan batıdaki yerleşme; Kommagene Krallığının dört önemli kentinden birisi olmuş ve konumundan dolayı hızla gelişmiştir. Roma hâkimiyetine giren bölge Anadolu kökenli askerlerden oluştuğu için, 4. skitia lejyonu adını alan askeri garnizonun burada konumlanması Zeugma nın önemini daha da artırmıştır. İki yüzyıl Roma imparatorluğunun en üst düzey yönetici ve subaylarına ev sahipliği yapmıştır. Askeri önemi yanında doğu-batı dünyasının önemli merkezleri arasında işlek bir ticaretin geçiş noktası olmuştur . M.S. 2 yüzyılda en görkemli günlerini yaşayan kent, M.S.250 de Sasani hükümdarı I.Şapur un Durayı kuşatıp ele geçirmesinden sonra, 256 yıllarında Zeugma nın da Sasanilerce yakılıp yıkıldığı buluntulardan anlaşılmıştır. M.S. 4.yy da Zeugma geç Roma hakimiyetine girer. M.S.5 – 6 yy erken Roma hâkimiyetine girer. VII.yy İslam akınları sonucu terk edilir. X-XII. yy. da küçük bir islami yerleşme olur. XVI. yy. bugün ki Belkıs köyü kurulur.

Zeugma’nın konumu ve önemi

Zeugma Antik Kenti, Gaziantep İli Nizip ilçesi,Belkıs Köyü sınırları içersinde,Fırat Nehrinin kıyısında yer alır.Yaklaşık olarak 20 bin dönümlük arazi üzerinde kurulmuştur.Kentin adı Köprübaşı ya da Geçityeri gibi anlamlara gelir.Fıratın geçilebilir en sığ yerinde olması nedeniyle tarihin her döneminde önemini korumuştur.80 bin nüfusuyla dönemin en büyük kentlerindendir.

Kazılar

Zeugma Kazıları

1987 de Belkıs Tepesi nin güneyinde,Gaziantep müzesi tarafından ilk kazı çalışmaları başlatılmıştır. Anakaya ya oyulmuş oda mezar ve önünde yapılan kazıda,kaçakçılardan arta kalan çok sayıda heykel bulunmuştur. 1992 de Belkıs Ören Yeri bekçisinin haber vermesi üzerine antik kentin orta bölümündeki Ayvaz Tepesi nin kuzeydoğu yamaçlarında definecilerin açtığı bir tünel bulunmuş. İçerde ise;tabanın figürlü mozaiklerle kaplı olduğu görülmüştür. Böylece başlayan kazılarda bir Roma villası ve sanatsal yönden oldukça değerli taban mozaikleri ortaya çıkartılmıştır. 1993 te Avustralya dan David Kennedy nin bir dönem katıldığı kazıda,bir villa terasındaki mozaik döşemede ortadaki panonun içinde yer aldığı anlaşılan biri kadın, diğeri erkek oturan iki figürün dizinden yukarısının kesilerek çalındığı anlaşılmıştır. Daha sonra A.B.D de Menil Collection bulunduğu anlaşılmıştır.Bu parçalar Türkiye ye getirilmiştir. 1995 yılında West Avustralya Üniversitesi nden gelen arkeoloji ekibinin katılımıyla çalışmalar ilk kez uluslar arası düzeye ulaşmıştır. 1996-99 yıllarında Fransa nın Nantes Üniversitesi nden Dr.Caterina Abadi Reynal ile Gaziantep Müzesi birlikte çalışmalar yapmıştır. Bu katılımla Belkıs kenti tümüyle ele alınmıştır.2000 yıllarında Birecik baraj gölü altında kalacak Belkıs Mezarlık Üstü mevkiinde Gaziantep Müze Müdürlüğü nün kurtarma kazıları yoğunlaşmıştır.

Heykeller

Belkıs/Zeugma’yı Anadolu’daki pek çok antik kent içinde ön plana çıkaran bir çok özellik bulunuyor. Bu özelliklerden birisi kendine has özellikler taşıyan heykeltraşlık ekolüdür. Belkıs/Zeugma’da ele geçirilen heykeller, kabartmalar ve mezar stellerinde kendini gösteren bu ekole ait pek çok örneği Türkiye’nin ve dünyanın çeşitli müzelerinde görmek mümkün.

Ares (Mars) Heykeli

Zeugmada bulunan bir diğer önemli buluntu da Roma dönemine ait 1,50 m boyunda bronz bir Mars heykeli. Eski Yunan da savaş tanrısı olan Ares in Romalı karşılığı Mars heykelin ilk temizlik bakımını yapan arkeolog Fatma Bulgan a göre Mars Roma da çok önemli bir tanrı. Bereketi ve gücü simgeliyor. Bilindiği gibi Mars savaşçı bir tanrı ve bu kararteriyle kente çok uyuyor. Ayrıca, Fırat kıyısında bereketli topraklar üzerinde kurulmuş bir kent. Bu nedenle Mars ın Zeugma için çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Yaklaşık 1800 yıl toprağın altında kalan bronz heykelin üzerini sert bir kalker tabakası kaplamış. Bunun temizlenmesi oldukça güç. Çünkü, eserin özgün bronz yapısını bozmadan ve oksitlenmeyi harekete geçirmeden bu temizlenmeyi yapmak uzmanca, titiz bir çalışmayı gerektirir. Mars heykelinin üzerinde birde yanık izi var. Arkeologlar bunun M.S 252 de Parthlar ın, Zeugma yı ele geçirerek yakıp yıkmasından kalan izler olduğunu düşünüyorlar.

Bullalar

Bulla mühür baskı anlamına geliyor.Zeugma da ortaya çıkarılan bullalar bu alanda dünya rekorunu,Gaziantep e ve Türkiye ye kazandırmıştır. Bu mühür baskılar yüz bini buluyor. Pişmiş topraktan yapılan bullalar,üzerinde taşıdıkları, son derece zengin tasvirler ile Zeugma nın diğer antik kentlerle olan ilişkilerini, dönemin ekonomik, sosyal ve dini hayatı üzerine bilgiler edinmemizi sağlar.

Freskler

Zeugma Freskleri, süzülmüş kireçli,ince kum katkılı ıslak ve kuru sıva üzerine üçgen, baklava dilimi gibi bezekler tavus kuşu, kelaynak kuşu, mitolojik figürler ile çiçek desenlidir. 2000 yılı Zeugma A bölgesi kurtarma kazılarında mozaik, heykel ve binlerce buluntuyla, Poseidon ve Euphrates vilalarının duvarlarında yaklaşık 120 metrekare ebatında fresk(duvar resmi) de bulunmuştur. Burda bulunan freskler, genel olarak kuru sıva üzerine yapılmasına karşın az sayıda, yaş sıva üzerine de yapılmış örnekleri de vardır. Dönemin inancını yansıtan konuların dışında hayvan figürleri de işlenmiştir. Bu Figürler geometrik ve bitkisel figürlerle süslenmiştir. Üst üste yapılan fresklerde görülen figür ve motifler şunlardır:

I. kat fresklerde; üçgen, baklava dilimi, daire ve benzeri geometrik motifler.
II. kat fresklerde; mitolojik insan, hayvan figürleri, bitkisel bezemeler, içki kabı, mimari motifler.
III. kat fresklerde; bitkisel motifler ve yazı görülmektedir.
IV. kat fresklerde; tek katlı krem rengi boya.

İkiz roma villası

M.S.256 da Sasani saldırılarıyla yıkılarak 3 mt.kalınlığında yangın molozunun altında kalması, definecilerin yağma ve tahribinden korumuştur. 1999 yılında Zeugma müzesinde Arkeolog Mehmet Önal ın sorumluluğunda yapılan kurtarma çalışmalarında ortaya çıkmıştır. Kazısı yapılan ikiz villalarda toplam 17 tavan mozaiği ortaya çıkarılmıştır. Bunlardan dördü geometrik, diğerleri mitolojik konuludur. Villaların oda duvarları çok renkli fresklerle süslenmiştir. Temmuz 2000 de bu villalar su altında kalmıştır.

Ayvaztepesi Roma Villası

Ayvaztepesi nin kuzeydoğu yamaçlarında 1992 yılında bulunmuştur. M.S.I.yy. da yapılmış 8 sütunlu bir atriumu çevreleyen galeriler ve galeriler gerisindeki odalardan oluşmaktadır. Galerilerden güneydeki daha geniş tutulmuştur. Villadaki kaya odasının tabanı geometrik, galerinin tabanı ise; insan figürlü mozaiklerle kaplıdır. Figürlü kompozisyonda, Dionysos ile Ariadne nin düğünü anlatılmaktadır.

Zeugma kronolijisi

M.Ö. 300.yy. Büyük İskender’in Generallerinden 1. Selevkos Nikator Belkıs/Zeugma’nın ilk yerleşimi olan Selevkeya Euphrates kentini kurar.
M.Ö. 1.yy. Kentin Selevkeya Euphrates adı korunarak Kommagene Krallığı”ın 4 büyük kentinden biri olur.
M.S. 1.yy. M.Ö.1.yy.’ın ilk çeyreğinde Roma İmparatorluğu’nun topraklarına katılır ve ismi de “köprü ” , “geçit” anlamına gelen ” ZEUGMA” olarak değiştirilir.
M.S. 252 Sasani Kralı 1.Şapur Belkıs/Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkar
M.S. 4.yy. Belkıs/Zeugma geç Roma hakimiyetine girer.
M.S. 5-6.yy. Belkıs/Zeugma Erken Roma hakimiyetine girer.
M.S. 7.yy. İslam Akınları sonucu Belkıs/Zeugma terk edilir.
M.S. 10-12.yy. Küçük bir İslami yerleşimi oluşur.
M.S. 16.yy. Bugünkü adıyla Belkıs Köyü kurulur.